COMPTES RENDUS D'OUVRAGES - BOOK REVIEWS -BOEKBESPREKINGEN

1J.F. GEYS. 2000. De geschiedenis van het leven. Deel 6b Perm: Chordaten. Belgische Vereniging voor Paleontologie v.z.w., Antwerpen. Bestelling F. De Bruyn, Petrus Bogaertslaan 26, 2970 Schilde. Prijs 590 BEF, verzending 110 BEF.

2De reeks "De geschiedenis van het leven" van de hand van J.F. Geys geeft een uitgebreide samenvatting van de evolutie van de meeste plant- en diergroepen doorheen de aardgeschiedenis. Zoals de auteur het zelf stelt, is deze reeks bedoeld voor de geïnteresseerde leek. Door het gebruik van het Nederlands en het vermijden van moeilijke vaktermen, vormt deze reeks een toegankelijke en gestructureerde samenvatting van de evolutie van het leven doorheen de geologische tijd. Doordat de verschillende groepen door dezelfde persoon behandeld worden, mist het werk echter de nodige precisie en diepgang om door gespecialiseerde wetenschappers gebruikt te worden.

3Dit boek vormt het tweede deel in het drieluik over het Perm en behandelt de chordaten in vier hoofdstukken: primitieve chordaten, vissen, amfibieën en reptielen. Het eerste hoofdstuk is zeer beknopt en beperkt zich tot een bespreking van de conodonten uit het Perm. In de volgende drie meer lijvige hoofdstukken worden de voorlopers van de echte chordaten zoals we ze nu kennen behandeld. Voor lezers die niet thuis zijn in de paleontologie der vertebraten geven ze een mooi overzicht van de vertebratenfauna en vormt het een goed vertrekpunt voor een verdere studie van de Perm-vertebraten.

4J. VAN ITTERBEECK, KU Leuven

5J.F. GEYS. 2000. De geschiedenis van het leven. Deel 6c Perm: Planten, P/T-crisis, Kupferschiefer. Belgische Vereniging voor Paleontologie v.z.w., Antwerpen. Bestelling F. De Bruyn, Petrus Bogaertslaan 26, 2970 Schilde. Prijs 590 BEF, verzending 110 BEF.

6Dit negende deel van de reeks " De geschiedenis van het leven" vormt het slot van de trilogie over het Perm. Na de invertebraten (deel 6a) en de chordaten (deel 6b) komen in dit deel de planten aan bod. In de eerste zes hoofdstukken van dit boekdeel worden wieren (hoofdstuk 13), mossen ( 14), sporenplanten (15), zaadplanten (16), schimmels (17) en plantaardige microfossielen (18) behandeld. Hoofdstukken 14,17 en 18 zijn echter beperkt tot enkele bladzijden en zijn voor de volledigheid in dit werk opgenomen. De bespreking van de planten wordt afgesloten met een hoofdstuk over het provincialisme in het plantenrijk ten tijde van het Perm. In de paragraaf over de Charophyta zijn enkele fouten geslopen. Zo worden de gyrogonieten behorende tot de Trochiliscales gekenmerkt door rechtsgewonden spiraalvormige cellen. Afhankelijk van de familie waartoe ze behoren varieert het aantal cellen van 5 tot 18. Zo worden de gyrogonieten van het genus Gemmichara gekenmerkt door 8-9 rechtsgewonden spiraalvormige cellen. Het vermelde genus Paracuneatochara is ongeldig daar het een jonger synoniem is van het genus Leonardosia. Zoals de titel reeds verraadt, wordt ook aan de P/T-crisis de nodige aandacht besteed. Na een schets van de grootte van deze massa-extinctie en de invloed ervan op de verschillende dier- en plantgroepen, wordt volop ingegaan op de mogelijke oorzaken van dit event. De verschillende hypothesen worden kritisch overlopen. Naar goede gewoonte wordt ook dit tijdvak afgesloten met een hoofdstuk over een Konzervatlagerstatte. De verbreiding, de stratigrafie, het ontstaan en de fossielinhoud van de Kupferschiefer worden besproken. Zoals de naam reeds doet vermoeden is deze afzetting ook als erts gekend en ook hieraan wordt een woordje uitleg besteed.

7Met dit werk heeft de auteur het Paleozoicum afgesloten. De bijna encyclopedische beschrijving van het leven in al zijn vormen is een waar titanenwerk. Met het klimmen in de stratigrafie, wordt het leven op aarde steeds complexer en diversen Dit uit zich in een systematische toename in dikte van de werken van deze reeks. Vele lezers van de reeks, waaronder mijzelf, hebben zich al vaak afgevraagd of dit nu het einde zou zijn maar de auteur laat er geen twijfel over bestaan dat het vervolg er komt. Zo schrijft hij op pagina 206 :"Maar dat is een onderwerp om te behandelen in deel 7 van deze reeks."

8J. VAN ITTERBEECK KU Leuven

9Roland VILAGINES. Eau, Environnement et Santé publique. Introduction à l'hydrologie. Editions TEC & DOC. Librairie Lavoisier, 11 rue Lavoisier, E-75008 Paris. 15,5 x 24 cm, 192 p. ISBN : 2-7430-0420-7. Prix 295 FF/44,97 EUR.

10Cet ouvrage propose le défi d'aborder ce vaste sujet, qui comporte des aspects très interdisciplinaires allant de la géologie à la médecine, de manière condensée et lisible. Comme signalé dans l'avant-propos, chaque paragraphe pourrait donner lieu à plusieurs volumes plus spécialisés. Il est structuré en trois chapitres principaux : L'eau dans la nature, Gestion des eaux et Traitement des eaux et santé publique.

11Le style concis mais précis cadre bien avec une description synthétique des enjeux majeurs liés aux problématiques traitées. Les exemples et illustrations sont tirés de la situation française et le propos perd un peu de sa généralité car l'auteur, en se voulant concis, a d'emblée associé des problématiques générales à des modes de gestion ou à des pratiques typiquement et spécifiquement françaises. Un exemple, parmi d'autres, est constitué par la description de la méthodologie appliquée en matière de détermination de périmètres de protection. Bien sûr, chaque pays, voire chaque région, possède sa législation spécifique, mais la méthodologie proposée ici est loin d'être la plus avancée en Europe occidentale. Cet ouvrage est très agréable à lire et bien illustré. Il permet au non-spécialiste d'avoir une bonne vue d'ensemble et au spécialiste d'un des domaines abordés de s'initier dans les disciplines amont et aval de ses compétences.

12A. DASSARGUES. L.G.I.H. Université de Liège (Alain.Dassargues@ulg.ac.be) & KU Leuven

13Stefan ARNORSSON, 2000. Isotopic and chemical techniques in geothermal exploration, development and use: sampling methods,data handling, interpretation. International Atomic Energy Agency, P.O. Box 100, A-1400 Vienna, VIC Library Cataloguing in Publication Data or 'sales.publications@iaea.org'. ISBN 92-0-101600-X, 35lp. Price 77.76 EURO.

14Geothermal resources account for only a very small part of the World's present-day energy consumption. Nevertheless, it is of high economic importance in many developing countries and may help to reduce CO -emissions in the developed world. Therefore, the use of geothermal energy can be expected to rise continuously within the coming decades. Successful development and exploitation of a geothermal field, whether in high or low enthalpy systems, implies knowledge of the subsurface temperatures, the quality of the water, the reservoir characteristics and the hydrological regime. After field-development monitoring is needed, as geothermal reservoirs are dynamic systems that, due to production load, will change their initial characteristics with time. Geochemical techniques are widely applied during exploration and development of geothermal fields as well as during the monitoring stage. During the former stage, isotope data and geothermometry are used to estimate subsurface temperatures and to fine-tune hydrological and reservoir models. During monitoring, geochemistry is useful to follow-up changes in well-fluid composition. These changes are the result of boiling processes, recharge into the reservoir and changes in contribution of producing aquifers to the well output. Based on this information, steps can be taken to optimise production and eventually to prolong the lifetime of a geothermal field.

15Since the 1980's, the International Atomic Energy Agency (IAEA) has supported research on the development of chemical techniques in the field of geothermy through its Technical Co-operation Programs. On the Advisory Group Meeting held in 1995 on Isotope Application in Geothermal Energy Development, members of the IAEA noted that the wide-scale application of geochemistry in geothermal operations and the increasing awareness for geothermal energy potential required a practical guide to facilitate field investigations and training of staff. This observation led to the publication of this book. The book is intended as a manual of methodologies for sampling and geochemical data interpretation applied to geothermal investigations. While it is intended for geoscientists working in geothermal projects, the book is also informative for people working in cold water resource projects, where methods and principles of investigation are similar. The manual focuses on the use of geochemistry in the stages of exploration, field development and exploitation. It starts with a short overview of the strategy generally adopted in exploration for and development of geothermal fields. Subsequently, the basics on the behaviour of chemical and isotopic compounds are summarised. This part also discusses the way geothermal systems express themselves at the surface and within rocks. Chapter 8 and 9 give a comprehensive overview of sampling techniques, analyses and data presentation. In these chapters, the authors stress the importance of appropriate selection of sampling sites and careful treatment of the samples. Ill-considered sampling and careless sample treatment and conservation inevitably have a negative impact on the quality of the data and on the final interpretation. The second half of the manual deals with data interpretation. This part includes a well-elaborated overview of chemical and isotope geothermometers and a lengthy chapter on the application of geochemical techniques for monitoring the reservoir response to production. Other topics that are - briefly -tackled are mixing models, the assessment of fluid composition, isotope fractionation during boiling, mineral saturation and estimation of the aquifer's steam fraction from geochemical data.

16The book is written as a manual. It was obviously the intention to write a guide on geothermal processes. Therefore, the authors have chosen a straightforward and logical structure. Comprehensive mathematical deductions are supplemented with well-elaborated examples, summary boxes and guidelines. For clarity, they avoid scientific discussions. Unfortunately, the interested scientist is not provided with a list of selected reading. Furthermore, the bibliography is short and incomplete. Notwithstanding this shortcoming, the authors succeeded in writing an informative manual for geologists and chemists that are involved in the exploration for and the development and exploitation of geothermal fields.

17Ben LAENEN VITO, Mol

18INTERNATIONAL ATOMIC ENERGY AGENCY (Editeur). 2001. Analysis of Uranium Supply to 2050.

19IAEA Publications, n°ll, IAEA, Sales and promotion Unit, P.O. Box 100, A-1400 Vienna. Format A4, 103p., 36 fig. Price ? 26.89.

20Rapport collectif, ce document est de nature prospective. Il s'adresse essentiellement aux gouvernements, aux industriels et à quiconque se préoccupant des politiques stratégiques d'approvisionnement en uranium et de développement de l'industrie nucléaire pour les 50 prochaines années. Le rapport donne les éléments de bases pour élaborer les stratégies économiques en intégrant les variations de l'offre et de la demande de l'industrie nucléaire selon 3 scénarios différents, l'évolution du coût du combustible et les prévisions de production de pays comme la Fédération de Russie, le Kazakhstan, l'Ukraine, l'Ouzbékistan et la Chine.

21La communauté géologique y trouvera la liste des centres de production, la capacité de production actuelle et les réserves classées par pays et régions de production (cartes géographiques de synthèse) ainsi que quelques descriptions générales des différents types de gisements (sources conventionnelles et non conventionnelles) et leur intérêt économique dans le futur. La bibliographie est axée sur les seuls aspects économiques.

22Eric GOEMAERE

23Service géologique de Belgique

24TARLING, D.H. & TURNER, P., eds. 1999. Palaeomagnetism and Diagenesis in Sediments.

25Geological Society Special Publication No.151, 214 p. Geological Society Publishing House, Unit 7, Brassmill Enterprise Centre, Brassmill Lane, Bath BAI 3JN, England(http://www.bookshop.geolsoc.org.uk) ISBN 1-86239-028-2. Price £67.00

26This special publication on Palaeomagnetism and Diagenesis in Sediments is highly welcomed as it fills beyond doubt an existing gap . Although its importance was recognised early and already in 1976 a meeting at the University of Newcastle mainly considered the topic, previous textbooks treated the subject in a stepmotherly fashion. This collection of papers is not only intended to palaeomagnetists and sedimentologists but also to all scientists involved with diagenetic processes in sediments. For those not very familiar with the subject there is the extended introduction by the first editor giving a historical overview and definition of diagenesis and a glossary of terms at the end of the book. Diagenesis comprises all physical and chemical events that affect sediments from the time they are initially deposited to when they show identifiable signs of the very earliest stages of metamorphism. The papers consider mainly the influence of chemical changes on the remanent magnetisation of sediments during accumulation and lithification, and how these changes can be monitored by studying their palaeomagnetic and rock magnetic properties. Much attention is paid to the anisotropy of magnetic susceptibility (AMS) which may reflect initial deformation related to diagenesis and early tectonism and can even be used to establish directional characteristics of fluid flow in hydrocarbon reservoirs. The papers are well co-ordinated, starting with very young, easy datable sediments, often studied during archaeological excavations, and end with Ordovician carbonate rocks. They encompass different kinds of sediments such as loess, marls, sandstones and limestones, often carrying very weak magnetic signals. Dissolution of ferrimagnetic detrital minerals, remagnetisation processes, authigenic formation of magnetic minerals especially in anoxic conditions and viscous overprinting in displaced sediments are treated in detail. The series of papers is not only relevant to geophysicists studying palaeomagnetic field behaviour on basis of magnetic records in sediments but also to sedimentologists involved with exploration for hydrocarbons and sediment-hosted metals .

27J. HUS

28Vrije Universiteit Brussel

29KMI, Centre de Géophysique du Globe, Dourbes

30Luc CREVECOEUR & Jan STEVENS, ed. - LIKONA Jaarboek 2000. Provincie Limburg, Limburgse Koepel voor Natuurstudie, Domein Bokrijk, 3600 Genk. ISSN 0778-8495. 150 p. Prijs 400 BEF (9,91 EUR) te storten op rekeningnummer 000-0400447-31 van Provinciaal Natuurcentrum, Ontvangsten, Domein Bokrijk, 3600 Genk.

31Dit jubileumnummer, het tiende jaarboek op rij van LIKONA (Limburgse Koepel voor Natuurstudie) uitgegeven door de provincie Limburg, wijkt inhoudelijk af van het bekende stramien: in plaats van beschrijvingen van nieuwe waarnemingen biedt dit nummer een stand van zaken van de natuur in Belgisch Limburg, meer in het bijzonder op de evolutie tijdens het laatste decennium van de 20ste eeuw en de lering die eruit getrokken kan worden voor de 21ste eeuw. Formaat en vormgeving blijven evenwel behouden, en mogen trouwens als een voorbeeld worden aanzien. Terloops kan hier aangestipt worden dat het voorbeeld van LIKONA navolging krijgt in de provincies Antwerpen en Vlaams Brabant. Voor het eerst wordt een overzicht gemaakt van interessante of belangrijke geosites in Limburg, waarondereen groot aantal typelokaliteiten. De weg naar bescherming is voor het merendeel nog zeer lang, maar de aanzet is gegeven en zal mogelijk reeds voor de zilverzandgroeve Opgrimbie resultaat opleveren. Veranderingen in de biodiversiteit vormen de hoofdmoot van dit nummer, meer specifiek gericht op paddestoelen, planten, libellen, sprinkhanen, dagvlinders, vissen, amfibieën, broedvogels, vleermuizen en de das. De kwaliteit van fauna en flora is in Limburg nog behoorlijk, al kunnen lang niet alle neerwaartse trends omgebogen worden en neemt de banalisering door invoer van nieuwe soorten toe. Een becommentarieerd literatuuroverzicht over de natuur in Limburg en een overzicht op de doelstellingen en realisaties van LIKONA vervolledigen dit volume.

32Omwille van de aantrekkelijke lay-out en de toegankelijke artikels voor een lage prijs, kunnen wij deze LIKONA jaarboeken reeks en dit overzichtsnummer in het bijzonder aanbevelen voor persoonlijk gebruik.

33MICHIEL DUSAR Belgische Geologische Dienst

34COLIN François (coordonnateur). 2000. Pollution localisée des sols et des sous-sols par les hydrocarbures et par les solvants chlorés. Académie des Sciences, Institut de France, Rapport n °44, mars 2000, TEC & Doc-Editions, Librairie Lavoisier, 14, rue de Provigny, F-94236 Cachan Cedex. 418 p. ISBN : 2-7430-0372-3. Prix 68,60 ?.

35Ce rapport collectif est complémentaire de celui consacré à la pollution des sols par les éléments en traces, objet du rapport n°42 de l'Académie des Sciences (1998).

36Ce rapport pluri-contributeurs traite d'une pollution spécifique dans le but d'en décrire la problématique tant au niveau du constat de la contamination et de ses effets (1^ère partie) qu'à celui des possibilités d'actions préventives ou curatives (2^ème partie) dans un contexte faisant coexister contraintes de nature juridique et économique ainsi qu'obligations sociales. Dix chapitres (problématique de la contamination - activités et sources de pollution - mécanismes et phénomènes de transport et d'évolution des hydrocarbures et des solvants chlorés dans le milieu souterrain - impacts polluants : effets sur l'homme et sur les écosystèmes - de l'évaluation des sites à leur gestion technique et économique - réduction du risque de pollution - obligation de remise en état des sites pollués : aspects juridiques en France - techniques de dépollution des sols et des nappes - aspects socio-économiques) rythment cette synthèse actuelle, chacun terminé par une bibliographie courte et bien choisie. En plus d'un résumé opérationnel (en anglais et en français), le lecteur trouvera des recommandations (en anglais et en français) plutôt que des conclusions ainsi que des annexes traitant de la nomenclature (abréviations, sigles et glossaire), des éléments de références sur les substances polluantes et les aspects méthodologiques généraux (notion de risques, évaluation des risques et écotoxicité).

37Synthèse remarquable et très didactique, de lecture aisée, abordant une problématique contemporaine par ses multiples facettes, ce rapport s'adresse plutôt aux étudiants et jeunes environnementalistes et (hydro)géologues. Il pourrait figurer en bonne place dans les bibliothèques parmi les travaux généralistes de qualité. Le lecteur spécialisé en ses matières appréhendera le modèle juridique français concernant la remise en état des sites pollués et alimentera sa réflexion sur les aspects socio-économiques de ce type de pollution.

38Eric GOEMAERE

39Service géologique de Belgique

Pour citer cet article